Henk-Reints.nl
november 2007

BEDA VENERABILIS (AD 672/673 - 735)

In zijn Liber de Paschate heeft Dionysius Exiguus een tabel van 95 jaar gepresenteerd aan de hand waarvan men voor die 95 jaren de paasdatum en de daarmee samenhangende kerkelijke feestdagen kon bepalen. Per saldo had Dionysius echter slechts een reeds bestaande oudere tabel, gemaakt door ene Cyrillus, die geldig was voor 95 jaren, verlengd met nog eens 95 jaren. Die eerste tabel was, zoals in Dionysius' voorwoord blijkt, gemaakt n.a.v. een opdracht van Theodosius de oudere voor de loop van 100 jaren en kennelijk vond men 95 ook voldoende. 95 is namelijk rekenkundig iets logischer, het zijn gewoon 5 negentienjarige cycli achter elkaar en die 19 is een simpel astronomisch gegeven.

Zoals naar mijn mening in het Liber de Paschate duidelijk blijkt, had Dionysius er totaal geen notie van dat de gebruikte (Egyptische) berekeningswijze feitelijk resulteert in een zich steeds herhalende cyclus van 532 jaren. Deze 532 vindt zijn rekenkundige oorsprong in het volgende:

  • elke 4 jaar is er een schrikkeljaar, er zijn wat dat betreft dus 4 "soorten" jaren;
  • wat betreft de dag van de week waarop een jaar begint zijn er 7 mogelijkheden;
  • samen vormen deze 4 en 7 een 28-jarige cyclus, de zogeheten zonnecyclus;
  • de maancyclus duurt 19 jaren;
  • gezamenlijk resulteert dit in een cyclus waarvan de duur gelijk is aan het kleinste gemene veelvoud van die periodes, en omdat zowel 7 als 19 priemgetallen zijn wordt dat gewoon 4 x 7 x 19 = 532.
Het is naar mijn mening echter beslist absoluut toeval dat Dionysius zijn Anno-Domini-jaartelling invoerde beginnend met het jaar 532. Wel hetzelfde getal, oké, maar volgens mij bestaat daartussen beslist géén oorzakelijk verband; ik vind er in het Liber de Paschate in elk geval geen enkele aanleiding voor om dat te kunnen veronderstellen (ken je het Duitse woord hineininterpretieren? dat gebeurt maar al te vaak... ik waak ervoor!).

Toen de tabel van Dionysius ten einde liep is die opnieuw met 95 jaren verlengd door iemand waarvan de naam in de vergetelheid is geraakt, en ook die persoon had de grotere cyclus van 532 jaar dus kennelijk niet in de gaten.

Overigens vind ik op Wikipedia dat de 532-jarige cyclus toch wel al bekend zou zijn geweest in 447 bij ene Victorius van Aquitanië, maar die tabel zou veel fouten hebben bevat.

Beda Venerabilis ("Beda de eerbiedwaardige", AD 672/673 - 735), een Engelse Presbyteriaanse monnik, is voor zover ik kan vinden de eerste die de cyclus van 532 jaren uitvoerig en foutloos heeft beschreven.

beda.jpg
(afbeelding "gejat" van Wikipedia)

Beda heeft een en ander in AD 725 uiteengezet in zijn werk De Temporum Ratione ("Over de Tijdrekening"), met in een bijlage de volledige opsomming van een tabel over 532 jaren. Daardoor kon men vanaf dat moment "voor eeuwig" de juiste paasdatum voorspellen. Maar het was uiteindelijk hetzelfde rekenmodel als wat Dionysius al had beschreven, dus per saldo heeft Beda niet echt iets toegevoegd aan de paasdatumberekening...

Wel heeft hij zich er sterk voor gemaakt om de paasdatumberekening van Dionysius, die nog steeds niet wereldwijd in gebruik was, aan te duiden als de enige juiste, en ook heeft Beda ervoor gepleit om de Anno Domini jaartelling algemeen in te voeren voor het vastleggen van de tijdrekening (Dionysius gebruikte die uitsluitend voor het bepalen van de paasdatum).

Overigens is de AD-jaartelling pas ergens in de tiende eeuw daadwerkelijk voor algemeen gebruik aangenomen. Dat betekent dus ook dat alle dateringen van vóór die tijd naderhand door historici zijn teruggerekend naar de AD-jaartelling en het is zeer wel mogelijk (en naar mijn idee zelfs beslist ook vaak gebeurd) dat daarbij ernstige dateringsfouten zijn gemaakt.

Verder had Beda al in de gaten dat de kalender met elke 4 jaar een schrikkeljaar, alsook de 19-jarige maancyclus, astronomisch niet helemaal precies waren en ondertussen al een beetje "uit de pas liepen". Dat laatste heeft uiteindelijk geresulteerd in de Gregoriaanse kalenderhervorming in 1582.

Links:

Zoals hierboven reeds gemeld had Beda bij zijn De Temporum Ratione een bijlage met de paastabel over de volledige cyclus 532 jaren. Volgens de "Anmerkungen" die Nikolaus A. Bär daarbij plaatst liep die van AD 532 t/m AD 1063. Hoe die tabel er precies uitzag weet ik niet, maar hieronder is een vergelijkbare tabel over die periode. Wat ik hieronder toon is dus niet een soort kopie van Beda's originele tabel, maar het is feitelijk dezelfde tabel als die van de negentiejarige cyclus in het Liber de Paschate van Dionysius Exiguus. Alleen loopt die hier van 532 t/m 1063 en heb ik de kop om de twee cycli herhaald.

Henk-Reints.nl