Het eerste concilie van Nicæa
Het eerste concilie van Nicæa werd gehouden in 325 na Christus en is georganiseerd door keizer Constantijn, de eerste Christelijke keizer van het Romeinse rijk. Nicæa is níet de welbekende Franse badplaats Nice aan de Rivièra, maar de huidige Turkse stad Iznik, iets ten zuid-oosten van Istanbul (Istanbul = Constantinópel [Constantinópolis] = "stad van Constantijn", ja, dezelfde Constantijn):
Onder andere op de volgende pagina's staat meer achtergrondinformatie over het concilie:
Door de eeuwen heen is altijd gesteld dat de definitie van de paasdatum door het eerste concilie van Nicæa in 325 na Chr. is vastgesteld als:
Paaszondag is de eerste zondag na de eerste volle maan in de lente.
Niets is echter minder waar, althans voor zover ik in de op internet beschikbare bronnen kan vinden.
Het concilie van Nicæa heeft een brief geschreven aan de Christenen in Alexandrië waarin verslag werd gedaan van hun resultaten. Voor zover ik kan vinden bestaan daarvan een exemplaar in het Latijn en een in het Grieks. In de Latijnse variant wordt met geen woord gerept over Pasen; de Griekse versie bevat echter de volgende zin:
|
Wij verkondigen u het goede nieuws over de overeenstemming aangaande het heilige paasfeest, omdat door uw gebeden ook dit plan is geslaagd zodat alle broeders in het oosten die het voorheen samen met de Joden vierden ertoe overgaan het tegelijk te vieren met de Romeinen en met u en met ons allen die pasen vanaf het begin met u hebben gevierd. (hier de door mij gebruikte vertalingsbronnen) |
En dat is alles wat er door het concilie over is gemeld. Geen zondag, geen volle maan, geen lente. Toch is de welbekende definitie wel degelijk het uitgangspunt. Om dat te begrijpen is echter enige basale kennis van de Joodse kalender nodig.
De Joodse kalender is primair gebaseerd op de maan en heeft dus echte maanmaanden. Door af en toe een extra maand in te lassen wordt hij ook gelijk gehouden met de seizoenen. Dit wordt zodanig gedaan dat de eerste dag van de maand Nisan, dat is de eerste maand van het Joodse jaar, altijd zo dicht mogelijk bij het begin van de lente valt. (Overigens tellen de Joden de jaren vanaf de eerste dag van de schepping, 1 Tishrei. Tishrei is de zevende maand van het jaar. Merkwaardig? Ach...) De dagen beginnen op de Joodse kalender bij zonsondergang (officieel eigenlijk pas als er drie sterren zichtbaar zijn) en destijds was de feitelijke eerste waarneming van de nieuwe maansikkel kort na zonsondergang het sein dat de eerste dag van de nieuwe maand was begonnen. Dientengevolge is het op de Joodse kalender in élke maand volle maan op de vijftiende en daarmee is 15 Nisan de eerste volle maan in de lente.
Op 15 Nisan begint het Joodse paasfeest, Pesach, en zij herdenken dan de Exodus, de uittocht uit Egypte onder leiding van Mozes. Pesach (of de Griekse verbastering daarvan: Pascha) betekent overgang. Pesach duurt een hele week.
De kruisiging van Jezus vond plaats op precies deze dag, althans volgens de Catholic Encyclopedia, en dat was een vrijdag (Goede Vrijdag dus). De zondag daarna is Hij herrezen om de mensheid van de erfzonde te verlossen en dat is precies wat de Christenen met hún paasfeest vieren.
Gedurende het vroege Christendom waren er echter diverse stromingen wat betreft de viering van het paasfeest. De belangrijkste twee zijn de Egyptische methode die in Alexandrië werd gehanteerd en de zogeheten quartodecimanen die Pasen vierden op de veertiende dag van de maan. Waarom nu ineens veertien in plaats van vijftien? Dat komt doordat op de Joodse kalender zoals gezegd de dagen beginnen bij zonsondergang. Op het moment dat op de Joodse kalender de eerste dag van de maand begint is het op de Christelijke kalender nog steeds de laatste dag van de vorige maan en wanneer op de Joodse kalender de vijftiende dag begint is het op de Christelijke nog steeds de veertiende. Het Laatste Avondmaal vond op de Joodse kalender dus plaats op de vijftiende dag van de maan (en was daarmee dus het feitelijke begin van Pesach), maar op de Romeinse/Christelijke kalender was het nog steeds de veertiende dag van de maan. De quartodecimanen vierden het Christelijke Paasfeest op de dag van het Laatste Avondmaal, dus tegelijk met de Joden. Volgens de Alexandrijnse methode vierde men Pasen op de dag van de herrijzenis, dus de zondag daarna. Ten tijde van het concilie werd deze methode dus kennelijk ook in Rome gehanteerd.
Men maakte zich over twee dingen zorgen: alle Christenen in de hele wereld moesten Pasen op één en dezelfde dag vieren en men wilde per se niet dat de Christenen het paasfeest tegelijk met de Joden zouden vieren. Dat laatste bereikte men door te kiezen voor de zondag ná het Joodse paasfeest.
Verder nog even het volgende.
In de moderne astronomie zijn "nieuwe maan" en "volle maan" gedefinieerd als het feit of
het moment dat het middelpunt van de maan, gerekend vanaf het middelpunt van de aarde en geprojecteerd op het
vlak van de aardbaan, precies in de richting van, respectievelijk precies tegenover het middelpunt van de zon
staat, ofwel als de zogeheten geocentrische longitude van de maan exact gelijk is aan die van de zon
(nieuwe maan) dan wel daar 180°0'0" van verschilt (volle maan). In de oudheid en ook in de
middeleeuwen was dat echter beslist niet de definitie!
Nieuwe maan was de nieuwe maansikkel die kort na zonsondergang daadwerkelijk werd waargenomen nadat de
afnemende maan, die enkele dagen daarvoor kort voor zonsopkomst nog opkwam, verdwenen was (zoals op de
moslimkalender nog steeds het voorschrift is!). Dus met recht een nieuwe maan, de oude was weg. De
direct op die waarneming volgende hele dag (dus de dag die op de Joodse kalender dan al was begonnen bij
de zonsondergang die net een half uurtje eerder had plaatsgevonden) werd Luna I genoemd. Volle maan was dan
simpelweg Luna XIV.
En ook het begin van de lente (de "lentenachtevening", een door Simon Stevin gemaakte vertaling van
"vernale equinox") was destijds niet gelijk aan de hedendaagse zeer exacte astronomische definitie:
het éne enkele precieze tijdstip waarop het middelpunt van de zon, gerekend vanuit het middelpunt van de
aarde, precies in het zogeheten lentepunt staat, wat op zijn beurt de over vele jaren gemiddelde richting is
van het zonsmiddelpunt op het moment dat dat van zuid naar noord het vlak van de evenaar passeert (ofwel als de
geocentrische longitude van de zon 0°0'0" is). Het ging vroeger gewoon om de eerste hele
dag die even lang is of net iets langer duurt dan de eraan voorafgaande nacht en volgens de normen van destijds
was dat doodgewoon XII Kalendas Aprilis (21 maart). Overigens begint astronomisch gezien de lente meestal op 20
maart, maar daarmee is 21 maart dus wel degelijk de eerste hele dag in de lente en dus een zeer
geschikte datum voor "begin van de lente" als je alleen in hele dagen rekent! Daarmee wordt de
definitie van Pasen dus:
Pasen is de eerste zondag na de eerste Luna 14 op of na 21 maart.
En dus niet: de zondag die begint met de eerste zaterdag-zondagmiddernacht na het eerste precieze op de seconde nauwkeurige tijdstip van de eerste volle maan dat samenvalt of direct volgt op het precieze op de seconde nauwkeurige tijdstip van het begin van de lente, waarbij die tijdstippen zijn bepaald volgens de hedendaagse astronomische definities. Eg ni !