Henk-Reints.nl
mei 2007
Rodolphe Audette heeft reeds een aantal jaren een fantastische website met heel veel informatie over de oorsprong van de Gregoriaanse kalender. Hij heeft van een groot aantal oorspronkelijke Latijnse teksten een transcriptie op het web gezet, alsmede van een aantal daarvan een Franse vertaling. Op deze webplek heb ik een poging gedaan om enkele van die teksten naar het Nederlands te vertalen. Van de pauselijke bul "Inter Gravissimas" vond ik een kant-en klare Nederlandse vertaling door Felix Verbelen, die aangeeft dat verspreiding daarvan is toegestaan mits met bronvermelding, waaraan ik bij deze dus voldoe.
Samengevat ging de kalenderhervorming als volgt. De tot 1582 in gebruik zijnde Juliaanse kalender (ingevoerd door Julius Caesar), met elke 4 jaar een schrikkeldag had iets teveel schrikkeldagen, waardoor de lente niet meer op 21 maart begon, maar al op 11 maart. De in de zesde eeuw door Dionysius Exiguus in zijn Liber de Paschate vastgelegde methode voor de bepaling van de Paasdatum was ook niet helemaal correct. De door hem voorspelde nieuwe en volle manen liepen inmiddels 4 dagen achter. Tijdens het concilie van Trente is besloten dat dit samen met een aantal andere zaken moest worden gecorrigeerd, als reactie op de Reformatie waar de Rooms-Katholieke Kerk natuurlijk helemaal niet blij mee was. Het concilie kwam er echter niet uit hoe de kalender zou moeten worden hervormd en men liet het aan de Paus over om e.e.a. in al zijn wijsheid te regelen. De wiskundige Aloysius Lilius heeft een voorstel gedaan om deze beide zaken te corrigeren, zodat de lente weer op 21 maart begon en vooral dat Pasen weer op de juiste datum werd gevierd. Een andere wiskundige, Christophorus Clavius, heeft na de dood van Lilius het plan verder uitgewerkt in een zestal canons en in 1582 heeft paus Gregorius XIII de bul "Inter Gravissimas" uitgevaardigd om de nieuwe kalender in te voeren.
Overigens gingen lang niet alle landen meteen in 1582 over op de nieuwe kalender, tegen de pauselijke voorschriften in! Bekijk hier wanneer diverse landen overgingen naar de Gregoriaanse kalender.
DEZE site bevat:
- een uitleg van de oude Romeinse, de Juliaanse en de Gregoriaanse kalender in het algemeen;
- een uitleg van wat in het jaar 325 op het eerste concilie van Nicæa is bepaald over Pasen;
- een uitleg van wat Beda Venerabilis in AD 725 over de kalender heeft gepubliceerd;
- het Liber de Paschate van Dionysius Exiguus ("Dennis de Mindere") uit AD 525, waarin de basisregels voor het vaststellen van de paasdatum zijn vastgelegd;
- een samenvatting van het werk van Lilius in het zogeheten compendium, dat door ene Pedro Chacon is geschreven (Lilius was inmiddels gestorven);
- de pauselijke bul "Inter Gravissimas", uitgevaardigd door paus Gregorius XIII in 1582;
- de zes canons die Clavius daarover heeft geschreven en waarin hij het juiste gebruik van de kalender uitlegt;
- een canon die daar door de paus nog aan is toegevoegd met een richtlijn voor de laatste 3 maanden van 1582;
- de z.g. Motu Proprio die de paus in november 1582 heeft uitgevaardigd, waarin hij terugkomt op de eerdere toezegging dat men in ver weg gelegen gebieden de hervorming één of enkele jaren later mocht doorvoeren;
- foto's van een aantal relevante pagina's uit de Opera Mathematica van Christoforus Clavius, uitgegeven in of omstreeks 1612, alwaar de oorspronkelijke teksten staan afgedrukt.
Colofon
- De belangrijkste bron van de hier vertaalde teksten is de website van Rodolphe Audette.
- De achtergrond die je achter de vertaaalde teksten ziet is een foto van de lege allerlaatste pagina van de Opera Mathematica van Christophorus Clavius uit 1612. Hier en daar staan daar wat vlekjes op die de leesbaarheid negatief beïnvloeden. Het zij zo... In het Liber de Paschate (AD 525) is deze achtergrond een absoluut anachronisme.
- Deze website is het beste te bekijken met Microsoft Internet Explorer. Ik heb hem zelf alleen maar met MSIE 6 getest. Als het met een andere browser niet werkt, dan moet je toch even je Microsoftweerstand overwinnen en MSIE gebruiken, sorry...
- Ik dank Femke van Os (docente klassieke talen en "vioolcollega") voor de hulp bij het vertalen van de Griekse tekst van het concilie van Nicæa en enkele alinea's uit het voorwoord van het Liber de Paschate.
Over mijn manier van vertalen
Ik heb gepoogd om zo dicht mogelijk bij het origineel te blijven, inclusief alle onvolkomenheden die ik daarin
aantrof, zoals sple- en shcrijffuoten rekenfouten; interpunctiefouten en, wellicht ook transcriptiefoutjes van
Rodolphe Audette. Overigens ben ik er van overtuigd dat hij bijzonder accuraat te werk is gegaan. Zijn transcripties kun je zelf vergelijken met de foto's van de
Opera Mathematica van Clavius. Mijn vertalingen zijn mede gebaseerd op die van Rodolphe Audette, alsmede op een Engelse vertaling door ene Michael Deckers van twee delen van het Liber de Paschate.
Hoewel ik nooit echt Latijn heb geleerd, heb ik toch een poging gewaagd om, gewapend met een woordenboek, op
basis van deze Franse (en Engelse) vertalingen, zélf het oorspronkelijke Latijn te vertalen, maar
waar ik er niet uitkwam heb ik het Frans doorvertaald, een "tweetrapsraket" dus. Overigens was het
een bijzonder leerzame exercitie! Mijn doel was om zo precies mogelijk te begrijpen wat er in het origineel
staat, niet om er mooi goedlopend modern Nederlands van te maken. Dus zo puur mogelijk vertalen en zo
min mogelijk interpreteren, laat staan corrigeren. Desnoods ten koste van de leesbaarheid of
taalkundige juistheid in het Nederlands. Ook heb ik nagestreefd om zo goed mogelijk de volgorde binnen de
zinnen te handhaven, met name van de zinsdelen, hoewel dat natuurlijk nooit helemaal kan. Met name in het
Liber de Paschate heeft dat af en toe erg krakkemikkig Nederlands
opgeleverd, maar het geeft daardoor naar mijn bescheiden mening wel zo nauwkeurig mogelijk weer wat de
hersenspinsels van Dionysius Exiguus waren. Mocht je op sommige pagina's bij bepaalde zinsnedes denken:
"Maar zo zeg je dat toch niet in het Nederlands?" dan klopt dat. De oorspronkelijke auteur heeft
het immers ook helemaal niet in het Nederlands gezegd en zo zei men het wél "op z'n
Latijns"... 
© Copyright
De oorspronkelijke teksten zijn ruim vierhonderd (het Liber de Paschate zelfs bijna vijftienhonderd) jaar oud
en de "daders" liggen al eeuwen op het kerkhof. Het lijkt me dat er dus geen copyright (meer) op de
oorspronkelijke teksten rust... De transcripties en Franse vertalingen zijn gedaan door Rodolphe Audette. De Nederlandse
vertalingen op deze site zijn echter van míjn hand (behalve de Inter Gravissimas, die vertaling is van Felix Verbelen). Net zoals Felix bij zijn vertaling aangeeft stel ik mijn vertalingen
vrij voor verdere verspreiding of herpublicatie, mits met bronvermelding ("http://www.henk-reints.nl") en verwijzing naar onderstaande disclaimer.
Disclaimer
Ik ben geen taalkundige of historicus en ik ken nauwelijks Latijn. Als primaire bron heb ik de website van Rodolphe Audette gebruikt; eventuele onvolkomenheden aldaar zijn geheel voor
zijn rekening. Ik kan niet uitsluiten dat in mijn vertalingen wellicht essentiële (ver)taal- of
interpretatiefouten voorkomen. Aan deze vertaling kan derhalve geen enkele wetenschappelijke waarde (of
juridische of wat dan ook) worden gehecht en ik accepteer geen aansprakelijkheid voor eventuele gevolgen van
(ver)taal- of interpretatiefouten. Deze vertaling is niet geschikt als referentie voor wetenschappelijke
doeleinden of welke andere officiële toepassing dan ook.